Şehreküstü Ne Anlama Geliyor?

12:04

Bir pazar sabahı çıktık yolculuğumuza. Hedefimiz Ulu Camii’ydi. Dolaşıp manevi atmosferin tadını çıkarmak istiyorduk. Şehreküstü Metro İstasyonu’nda indik. Ancak önceden dikkatimi çekse de üzerinde durmadığım Şehreküstü adı aklıma takıldı. Acaba neden böyle demişler diye düşündüm? Bazı duyumlarım vardı fakat detaylı bir araştırma yapmamıştım. Bu yazımda öğrendiklerimi sizinle paylaşmak istedim. Amacım yaşadığımız yerlerin mazisini hatırlatıp biraz da olsun araştırma ruhunu aşılamaktır…

Vatan şairimiz Mehmet Akif Ersoy’unda dediği gibi ‘Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme,tanı! ’

 XVI. yy. tahrirleri incelendiğinde ‘Şehreküstü’ kelimesi karşımıza çıkar. Tuncer Baykara bu kelime için Türkçe’nin mânâ bütünlüğünü ifade eden nefis bir örneği der. Ve yeni bir kavram gibi görülse de geçmiş yüzyıllarda da bu isme rastlandığını ekler.
Şehreküstü mahallesinin veya adının bir vesile ile haberdar olduğumuz yerler ve bilinen tarihleri şöylece sıralanabilir:

  1. Bursa                     XV.yy.
  2. Kütahya                 XV.yy.
  3. Afyon-Karahisarı   XV.yy.
  4. Akhisar (Manisa)   XVI.yy.
  5. Amasya                 XVI.yy.
  6. Antep                    XVI.yy.
  7. Balat (Milekos yk) XVI.yy.
  8. Ladik (Samsun)     XVI.yy.
  9. Tokat                    XVI.yy.
  10. Trabzon                 XIX.yy.
  11. Demirci                  XIX.yy.
  12. Rumeli sahası:
  13. Yanbolu                 XVI.yy.
  14. Serez                     XVIII.yy.
  15. Bender                   XVII.yy.
  16. Gümülcine              XX.yy.

Bulunan en eski kayıtlarda XV. yy.’da Bursa’da Şehreküstü mahallesinin olduğu ifade edilmiştir.

Neşrî, Cihannüma’sında şöyle yazar: ‘(Orhan Gazi’nin ) Bursa’da yaptırdığı imaret yeri biraz ıssız yer idi kim ikindiden sonra âdam varmağa vehm ederdi. Zira Gökdere suyu ol eyyamda Balıkpazarı’nda akardı. Ol sebepten dereyi öte yakaya geçmeye vehm ederlerdi. Sonradan derenün çaydan yana tarafına At-pazarı olıcak hisardan yana biraz emin oldu. Şimdi ol At-pazarı’nen yeri Sultan Han’ı olmuştur.

Neşrî’nin anlatılarından şu sonuç çıkmaktadır: Feth edildiğinde kale içi ile sınırlı olan şehir, halkın artması ve yeni göçler ile kale için de sıkışıp kalmıştır. Orhan Gazi, kalenin dışına bir imaret yaptırarak şehri kale dışında geliştirmeyi hedeflemiştir. Nitekim Osmanlı mahalleleri hep bir camii etrafında gelişmiştir. 

Birilerinin önderlik edip yeni açılan sahaya yerleşmesi gerekmektedir. Onların şehirle ilgisi olmayan bölgeye gidip yerleşmeleri kale içindekilerin dikkatini çekmiş, şehrin dolduğunu ve yeni yerleşim yerlerinin açılması gerektiğini düşünmeksizin bu ilgisiz yere gidip yerleşen kişilerin arkasından ‘Şehreküstü’ demişlerdir.

Bu bağlamda Şehreküstü Osmanlı dönemindeki şehirlerin olağanüstü büyümelerin kesin bir işaretidir.

Peki bu mahallelere yerleşenler kimlerdir?
Türkçe özelliği sebebiyle, bu ad Türk kültürünün bir gerçeği olup, bu mahallelere yerleşenlerin Türkler olduğuna da hiçbir şüphe bırakmamaktadır.

Şehirlerin gelişmesi Osmanlılar döneminde XV. ve XVI. yüzyıllarda da hızla devam etmiştir

Sonuç olarak. Şehreküstü, şehirlerin kabuklarını kırma safhasının adı olmuş, böylece kabuklarından çıkan şehirler çok geniş sahalara yayılabilmişlerdir.

ABDULLAH MUSTAFA MİRİK
KAYNAKÇA

Tuncer Baykara, Türk Kültürü, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2007 İstanbul, s. 213-222.

Tags: , , , , , ,

You Might Also Like

0 yorum